Lizipovski zgledi pri dveh rimskih petovionskih reliefih

Avtorji

DOI:

https://doi.org/10.3986/AV.74.10

Ključne besede:

Poetovio, Panonija, rimska doba, Lizip, Kairos, utrujeni Herkul, ikonografski tip, ara

Povzetek

Prispevek obravnava reliefni upodobitvi, ki sledita deloma grškega mojstra Lizipa. Delno ohranjeni relief z upodobitvijo mladeniča v gibanju, ki ga zaznamuje koder las nad čelom, je bil v literaturi različno interpretiran, Josip Korošec je denimo predlagal razlago s Kairosom. Upodobitve tega božanstva si delijo izstopajoči koder las nad čelom, goloto, držo in tehtnico na vrveh, ki bi jo zlahka držal tudi petovionski lik. Glede na preostale kamnite reliefe neobičajna smer gibanja sledi upodobitvam na nekaterih gemah, ki bi – tudi zaradi odstopanj v drži rok in nižje kakovosti – lahko predstavljale neposreden zgled.

Na stranici delno ohranjenega oltarja, votivnega oziroma nagrobnega, je upodobljen Herkules, ki posnema Lizipu pripisan tip utrujenega Herkula. Ta je v nasprotju z redkeje posnemanim Kairosom eden izmed najbolj razširjenih v cesarski dobi. Upodobitev opera nobilia na petovionski reliefni plastiki nedvomno priča o tem, da so kultivirani prebivalci poznali in naročali posnetke dobro znanih del grškega kiparstva.

Prenosi

Podatki o prenosih še niso na voljo.

Biografija avtorja

Katarina Šmid

Univerza na Primorskem
Fakulteta za humanistične študije
Titov trg 5
SI-6000 Koper

Literatura

ABRAMIĆ, M. 1925, Poetovio. Führer durch die Denkmäler der römischen Stadt. – Wien.

ABRAMIĆ, M. 1929, Ein neues Kairos-Relief. – Jahreshefte des österreichischen archäologischen Institutes Wien 25, 1–8.

ABRAMIĆ, M. 1932, Novi relijef božanstva Kairos. – Vjesnik za arheologiju i historiju dalmatinsku 50, 1–12.

ADORNATO, G. 2015, Lysippus without the Kairos. – Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 130, 159–182.

BÄBLER, B., H.-G. NESSELRATH (eds.) 2006, Ars et Verba. Die Kunstbeschreibungen des Kallistratos. – München, Leipzig.

BACCHIELLI, L. 1993, Pittura Funeraria Antica in Cirenaica. – Libyan Studies 24, 77–116.

BARRA BAGNASCO, M. 1976–1977, Il rilievo torinese del Kairos. – Bollettino della Società piemontese di archeologia e belle arti 30–31 (1979), 12–18.

BOSCHUNG, D. 1987, Antike Grabaltäre aus den Nekropolen Roms. – Bern.

BOSCHUNG, D. 1989, Nobilia opera. Zur Wirkungsgeschichte griechischer Meisterwerke im kaiserzeitlichen Rom. – Antike Kunst 32, 8–16.

BOSCHUNG, D. 2013, Kairos as a Figuration of Time. A Case Study. – Morphomata Lectures Cologne 6.

BRATANIČ, R. 1952, Rimske najdbe iz Petovione. – Arheološki vestnik 3, 300–307.

CAMBI, N. 1980–1981, Kairos. – Radovi Filozofskog fakulteta u Zadru 20. Razdio društvenih znanosti 9, 7–14.

CAMBI, N. 1988, The Relief of Kairos from Trogir (Dalmatia). – In: Πρακτικά του XIIe Διεθνούς Συνεδρίου Κλασικής Αρχαιολογίας (Athena, 4-10 Septemvriou 1983), 37–41. – Athens.

CAMBI, N. 1994–1995, Još jedanput o Lizipovim djelima u Dalmaciji. U povodu izložbe u Rimu. – Radovi Filozofskog fakulteta u Zadru 34, Razdio povijesnih znanosti 21, 1–10.

CIGLENEČKI, M. 2012, Dominikanski samostan na Ptuju in njegova usoda po razpustu. – Acta historiae artis Slovenica 17/2, 169–190.

CURK, J. 1962–1964, Umetnostni in urbanistični spomeniki. Ptuj. – Varstvo spomenikov IX, 237.

DEXHEIMER, D. 1998, Oberitalische Grabaltäre. Ein Beitrag zur Sepulkralkunst der römischen Kaiserzeit. – BAR. International series 741.

DI FOLCO, A. 2017, Kairòs e la sua fortuna letteraria. La concettualità nelle opere di Lisippo. – In: S. Ensoli (ed.), La fortuna di Lisippo nel Mediterraneo. Tra “imprendi- torialità”, “politicizzazione” e “strategie di reimpiego”, Ptolemaica 1, 161–170.

DIEZ, E. 1954, Norisches Mädchen in besonderer Tracht. – Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes Wien. Beiblatt 41, 107–128.

DJURIĆ, B. 2001, Ossuaria Poetovionensia. Iconography and structure. – In: T.A.S.M. Panhuysen (ed.), Die Maastrichter Akten des 5. Internationalen Kolloquiums über das provinzialrömische Kunstschaffen im Rahmen des CSIR. Typologie, Ikonographie und soziale Hintergründe der provinzialen Grabdenkmäler und Wege der ikonographischen Einwirkung, Internationales Kolloquium über Probleme des Provinzialrömischen Kunstschaffens 5, 117–129. – Maastricht.

DJURIĆ, B. 2005, Poetovio and the Danube Marble Trade. – In: M. Mirković (ed.), Römische Städte und Festungen an der Donau. Akten der regionalen Konferenz, 75–82. – Beograd.

DORKA MORENO et al. 2011 = M. Dorka Moreno, J. Griesbach, J. Lipps 2021, ‘You are all Individuals!’ Towards a Phenomenology of Sculpture Production in the Roman Provinces. – In: J. Lipps, M. Dorka Moreno, J. Griesbach (eds.), Appropriation Processes of Statue Schemata in the Roman Provinces / Aneignungsprozesse antiker Statuenschemata in den römischen Provinzen, Material Appropriation Processes in Antiquity 1, 1–19. – Wiesbaden.

ENSOLI, S. 1995a, Kairós. – In: P. Moreno (ed.), Lisippo. L’arte e la fortuna, 395–397. – Monza.

ENSOLI, S. 1995b, Eracle in riposo. – In: P. Moreno (ed.), Lisippo. L’arte e la fortuna, 352–355. – Monza.

ENSOLI, S. 2017a, L’eredità delle iconografie Lisippee a partire dall’età tolemaica. – In: S. Ensoli (ed.), La fortu- na di Lisippo nel Mediterraneo. Tra “imprenditorialità”, “politicizzazione” e “strategie di reimpiego”, Ptolemaica 1, 17–50. – Padova.

ENSOLI, S. 2017b, Eracle: dall’Epitrapezio al Meditante, dalle sue Imprese al suo Riposo. – In: S. Ensoli (ed.), La fortuna di Lisippo nel Mediterraneo. Tra “imprendi- torialità”, “politicizzazione” e “strategie di reimpiego”, Ptolemaica 1, 75–116. – Padova.

FURTWÄNGLER, A. 1900, Die antiken Gemmen. Geschichte der Steinschneidekunst im Klassischen Altertum 1–2. – Leipzig, Berlin.

GORENC, M. 1967, Antika. Mala istorija umetnosti. – Beograd.

GRASSINGER, D. 2007, Durch virtus und labor zu gloria. Herakles in der römischen Sepulkralkunst. – In: G. Koch (ed.), Akten des Symposiums des Sarkophag-Corpus, Sarkophag-Studien 3, 111–116.

HORSTER, G. 1970, Statuen auf Gemmen. – Habelts Dissertationsdrucke. Reihe Klassische Archäologie 3.

HORVAT, J. et al. 2003 = J. Horvat, M. Lovenjak, A. Dolenc Vičič, M. Lubšina-Tušek, M. Tomanič-Jevremov, Z. Šubic 2003, Poetovio. Development and Geography. – In: M. Šašel Kos, P. Scherrer (eds.), The Autonomous Towns of Noricum and Pannonia / Die autonomen Städte in Noricum und Pannonien. Pannonia I, Situla 41, 153–189.

JALEN, A. 1950, Poročilo o novih antičnih najdbah v Ptuju. – Arheološki vestnik 1, 177–194.

JANISCH, J.A. 1885, Topographisch-statistisches Lexikon von Steiermark mit historischen Notizen und Anmer- kungen II. – Graz.

JEVREMOV, B. 1988, Pokrajinski muzej Ptuj. – Ptuj. KANSTEINER, S. 2020, Lysipps Statuen des Herakles. – Archäologischer Anzeiger 2020/1, 120–137.

KLEMENC, J., V. KOLŠEK, P. PETRU 1972, Antične grobnice v Šempetru. – Katalogi in monografije 9.

KOROŠEC, J. 1997–1998, Il Kairos dei lapidari di Ptuj. – Prilozi povijesti umjetnosti u Dalmaciji 37, 37–55.

KRANZ, P. 1997, Überlegungen zur Herkunft südnorischer Bildhauerwerkstätten. – In: B. Djurić, I. Lazar (eds.), Akten des IV Internationalen Kolloquiums über Probleme des provinzialrömischen Kunstschaffens / Akti IV. Mednarodnega kolokvija o problemih rimske provincialne umetnosti, Situla 36, 141–149.

KRULL, D. 1985, Der Herakles vom Typ Farnese. Kopienkritische Untersuchung einer Schöpfung des Lysipp. – Europäische Hochschulschriften. Archäologie 5.

LAMUT, B. 1996, Povodnov muzej. – In: Ptuj. Vodnik po mestu, 37–45, Maribor.

LUPA = UBI ERAT LUPA – F. und O. Harl, lupa.at (Bilddatenbank zu antiken Steindenkmälern) [01.08.2022].

MADERNA, C. 2019, Heracles als Zeitgenosse. – In: J. Fouquet, S. Herzog, K. Meese, T. Wittenberg (eds.), Argonautica. Festschrift für Reinhard Stupperich, Boreas Beiheft 12, 266–284.

MATTIACCI, S. 2011, Da Kairos a Occasio: Un percorso traletteratura e iconografia. – In: L. Cristante, S. Ravalico (eds.), Il calamo della memoria. Riuso di testi e mestiere letterario nella tarda antichità IV, Polymnia. Studi di filologia classica 13, 127–154.

MATZ, F. 1956, Ein neuattisches Motiv und seine hellenistischen Voraussetzungen. – Marburger Winckelmann- Programm 1956, 21–30.

MATZ, F. 1968, Die dionysischen Sarkophage. Die Typen der Figuren die Denkmäler. – Die antiken Sarkophagreliefs IV/1.

MATZKE, J.E. 1893, On the Source of the Italian and English Idioms Meaning ‘to Take Time by the Forelock,’ with Special Reference to Bojardo’s Orlando Innamorato, Book II, Cantos VII-IX. – PMLA 8/3, 303–334.

MOORMANN, E. 1986, La pittura parietale Romana come fonte di conoscenza per la scultura antica. – Nijmegen.

MOORMANN, E. 2015, Images of Statues in other Me- dia. – In: The Oxford Handbook of Roman Sculpture XIV, 638–652.

MORENO, P. 1981, Modelli lisippei nell’arte decorativa di età repubblicana ed augustea. – In: L’art decoratif à Rome: à la fin de la République et au début du Principat. Table ronde, Collection de l’École française de Rome 55, 173–206.

MORENO, P. 1982, Il Farnese ritrovato ed altri tipi di Eracle in riposo. – Mélanges de l’Ecole française de Rome. Antiquité 94, 379–526.

MORENO, P. 1990, Kairos. – In: Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae V/1, 920–926; Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae V/2, 597–598.

MORENO, P. 1991, Statue e monete dall’Eracle in riposo all’Ercole invitto. – In: R. Martini, N. Vismara (eds.), Ermanno A. Arslan studia dicata 2, Glaux. Collana di studi e ricerche di numismatica 7, 503–580.

MORENO, P. 1995, Kairós. – In: P. Moreno (ed.), Lisippo. L’arte e la fortuna, 190–195, Monza.

MORENO, P., E. J. SHEPERED 1995, Eracle in riposo tipo Anticitera-Sulmona. – In: P. Moreno (ed.), Lisippo. L’arte e la fortuna, 103–110, Monza.

MORENO, P., F. SMITH 1995a, Eracle in riposo ad Ar- go. – In: P. Moreno (ed.), Lisippo. L’arte e la fortuna, 51–56, Monza.

MORENO, P., F. SMITH 1995b, Eracle in riposo tipo Farnese-Pitti. – In: P. Moreno (ed.), Lisippo. L’arte e la fortuna, 242–250, Monza.

MUTH, S. 1998, Erleben von Raum – Leben im Raum. Zur Funktion Mythologischer Mosaikbilder in der römisch- kaiserzeitlichen Wohnarchitektur. – Archäologie und Geschichte 10.

OAKLEY, J. H. 2011, Die attischen Sarkophage. Andere Mythen. – Die antiken Sarkophagreliefs IX/1.3.

PALAGIA, O. 1988, Herakles. – In: Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae IV/1, 738–790; Lexicon Iconogra- phicum Mythologiae Classicae IV/2, 451–530.

PAOLOZZI STROZZI B., E. SCHWARZENBERG 1991, Un Kairos mediceo. – Mitteilungen des Kunsthistorischen Institutes in Florenz 35 (2/3), 307–316.

POCHMARSKI, E. 2015, Aschenkisten und Sarkophage aus Poetovio. – In: B. Porod, G. Koiner (eds.), Römische Sarkophage, Akten des internationalen Werkstattgesprächs, Schild von Steier, Bh. 5, Veröffentlichungen des Instituts für Klassische Archäologie der Karl-Franzens-Universität Graz 12, 212–225.

POCHMARSKI-NAGELE, M. 1992, Die dionysischen Re- liefs in Noricum und ihre Vorbilder, Dissertationen der Universität Wien 228. – Wien.

RAISP, F. 1860, Das k. k. Militär-Invalidenhaus zu Pettau von der Errichtung bis zur Auflösung. – Graz.

ROTHE, U. 2012, Clothing in the Middle Danube Provinces. The Garments, their Origins and their Distribution. – Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien 81, 137–231.

SCHOLZ, M. 2012, Grabbauten in den nördlichen Grenzpro- vinzen des Römischen Reiches zwischen Britannien und dem Schwarzen Meer, 1.-3. Jahrhundert n. Chr. – Monogra- phien des Römisch-Germanisches Zentralmuseums 103.

SCHWARZ, G. 1975, Der lysippische Kairos. – Grazer Beiträge. Zeitschrift für die klassische Altertumswissen- schaft 4, 243–266.

SENA CHIESA, G. 1966, Gemme del Museo Nazionale di Aquileia. – Padova.

SKRABAR, V. 1933, Simon Povoden. 1753–1841. – Časopis za zgodovino in narodopisje 28/2–4, 213–229.

STEWART, A. 1978, Lysippan Studies 1. The Only Creator of Beauty. – American Journal of Archaeology 82, 163–171.

ŠAMPERL-PURG, K. 1985, Invalidski dom in Invalidska uprava Ptuj v letih 1750 do 1860. – Kronika. Časopis za slovensko krajevno zgodovino 33/3, 175–177.

ŠAŠEL KOS, M. 2020, V srcu rimskega imperija. Zgodovina slovenskega prostora v antiki do vlade Maksimina Tračana. – Zbirka zgodovinskega časopisa 51.

TOSO, S. 2007, Fabulae graecae. Miti greci nelle gemme romane del I secolo a.C. – Roma.

TOYNBEE, J.M.C. 1977, Greek Myth in Roman Stone. – Latomus 36, 343–412.

VERMEULE, C. 1975, The Weary Herakles of Lysippos. – American Journal of Archaeology 79, 323–332.

WOJCIECHOWSKI, P. 2011, Dedikanten von stadtrömischen Weihinschriften. Untersuchungen zur Anhängerschaft des Hercules-,Silvanus- und Mithraskultes. – In: S. Ruciński, C. Balbuza, K. Królczyk (eds.), Studia Lesco Mrozewicz. Ab amicis et discipulis dedicate, Publikacje Instytutu Historii UAM 103, 449–457.

WREDE, H. 1981, Consecratio in formam deorum. Vergöttlichte Privatpersonen in der römischen Kaiserzeit. – Mainz am Rhein.

ZACCARIA RUGGIU, A. 2006, Le forme del tempo. Aion, Chronos, Kairos. – Ricerche. Collana della Facoltà di lettere dell’Università di Venezia 41.

ZACCARIA RUGGIU, A. 2012, Dal “Kairos” greco all “Occasio” latina. – In: S. Lusuardi Siena, M. P. Rossignani, M. Sannazaro (eds.), Michelangelo Cagiano de Azevedo. Inventario di un’eredità, 129–150, Milano.

Objavljeno

2023-07-14

Kako citirati

Šmid K. (2023). Lizipovski zgledi pri dveh rimskih petovionskih reliefih. Arheološki Vestnik, 74, 315–329. https://doi.org/10.3986/AV.74.10

Številka

Rubrike

Diskusija