Elita naroda brez države. Umetnostne zbirke poljskega plemstva, 1795–1918
DOI:
https://doi.org/10.3986/ahas.28.2.01Ključne besede:
plemiške zbirke, plemstvo, Poljska, poljsko-litovska zveza, zbirka CzartoryskiPovzetek
V prispevku so analizirane plemiške zbirateljske prakse na območju nekdanje poljsko-litovske zveze v 19. stoletju s treh vidikov. Z upoštevanjem specifičnih okoliščin poljskega plemstva so v odnosu do evropskih trendov obravnavane šibke točke poljske zbirateljske kulture od njenih poznih začetkov konec 18. stoletja. Nadalje sta na podlagi analiz najznačilnejših pojavov in trendov plemiškega zbirateljstva v 19. stoletju izpostavljena dva ključna tipa zbirk: umetnostne zbirke in zbirke nacionalnih memorabilij. Avtorja izpostavljata pomen plemiških zbirk pri uveljavljanju naroda brez lastne države. Vidike kontekstualizirata v študiji primera kneginje Czartoryski. Prispevek temelji na dolgoletnih raziskavah o zbirateljstvu poljskega plemstva in v njem je prvič podan poglobljen in sistematiziran pregled te tematike.
Prenosi
Literatura
Aftanazy, Roman. Dzieje rezydencji na dawnych Kresach Rzeczypospolitej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991.
Aftanazy, Roman. Materiały do dziejów rezydencji. Vol. 7a, Dawne województwo ruskie: Ziemia Halicka i Lwowska. Warszawa: PAN. IS, 1990.
Ajewski, Konrad. Zbiory artystyczne Biblioteki i Muzeum Ordynacji Krasińskich w Warszawie. Warszawa: Neriton, 2004.
Aleksandrowicz, Alina. “Z problematyki nowego wieku (Wokół Świątyni Sybilli).” Wiek Oświecenia 16 (2000): 9–33.
Beckett, John Vincent. The Aristocracy in England 1660–1914. Oxford: Blackwell, 1986.
Beiersdorf, Zbigniew. “Rezydencje ziemiańskie Krakowa w drugiej połowie XIX wieku.” In Pałace miejskie Krakowa: Materiały sesji naukowej odbytej 18 maja 2002, 75–138. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2003.
Buczek, Karol. “Z przeszłości Biblioteki Muzeum XX. Czartoryskich (w sześćdziesiątą rocznicę przeniesienia jej zbiorów do Krakowa).” Przegląd Biblioteczny 10 (1936): 181–99.
Busiri Vici, Andrea. I Poniatowski e Roma. Firenze: Edam, 1971.
Butterwick, Richard. The Polish-Lithuanian Commonwealth, 1733–1795: Light and Flame. New Haven:Yale University Press, 2020.
Butterwick, Richard, ed. The Polish-Lithuanian Monarchy in European Context, c. 1500–1795. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2001.
Collection for a King: Old Master Paintings from the Dulwich Picture Gallery. London: The Governors of Dulwich Picture Gallery, 1985.
Czartoryska, Izabela. Poczet pamiątek złożonych w Domu Gotyckim w Puławach. Warszawa: Drukarnia Banku Polskiego, 1828.
Dobrowolski, Witold. “La collection de vases grecs de Stanisław Kostka Potocki et le Cabinet Étrusque au Palais de Wilanów.” In The Nineteenth-Century Process of ‘Musealisation’ in Hungary and Europe, edited by Ernö Marosi and Gábor Klaniczay, 165–80. Budapest: Collegium Budapest, 2006.
Dolczewska, Barbara, and Zygmunt Dolczewski. “Historia zbrojowni zamkowej.” Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej 28 (2007): 184–215.
Doyle, William. Aristocracy: A Very Short Introduction. Oxford: University Press, 2010.
Faber, Martin. Sarmatismus: Die politische Ideologie des polnischen Adels im 16. und 17. Jahrhundert. Wiesbaden: Harrassowitz, 2018.
Fijałkowski, Wojciech. “Muzeum ‘Polskiego Winkelmana’ i jego rozwój w XIX stuleciu.” In 200 lat muzealnictwa warszawskiego: Dzieje i perspektywy, edited by Andrzej Rottermund, Andrzej Sołtan, and Marek Wrede, 103–14. Warszawa: Arx Regia, 2006. The Foreign Review, and Continental Miscellany 3 (1829).
Froehner, Wilhelm. Collections du Château de Gołuchów: Antiquités. Paris: G. Fischbach, 1899.
Froehner, Wilhelm. Collections du Château de Gołuchów: Verres chrétiens à figures d’or. Paris: G. Fischbach, 1899.
Froehner, Wilhelm, and Émile Molinier, Collections du Château de Gołuchów: L’Orfévrerie Antique, du Moyen Age et de la Renaissance. Paris: G. Fischbach, 1897.
Galignani’s New Paris Guide, for 1863. Paris: Galignani, 1863.
Getka-Kenig, Mikołaj. Stanisław Kostka Potocki: Studium magnackiej kariery w dobie upadku i “wskrzeszenia” Polski. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie and Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego, 2021.
Grusiecki, Tomasz. “Connoisseurship from Below: Art Collecting and Participatory Politics in Poland–Lithuania, 1587–1648.” Journal of the History of Collections 29, no. 2 (2017): 209–26.
Grzegorzewska, Sabina. Pamiętniki Sabiny z Gostkowskich Grzegorzewskiej. Warszawa: Kronika Rodzinna, 1889.
Grześkowiak-Krwawicz, Anna. Queen Liberty: The Concept of Freedom in the Polish-Lithuanian Commonwealth, translated by Daniel J. Sax. Leiden: Brill, 2012.
Guichard-Marneur, Maud. “Drafting Futures: The Birth of the Museum Institution in Cracow, 1868–1939.” Centropa 12, no. 2 (2012): 113–30.
Guide to Paris: The Exhibition and the Assembly. London: International Association for the Advancement of Science, Arts and Education, 1900.
Gutowska-Gutek, Krystyna. “Początki muzeum w Wilanowie: Szkic o galerii malarstwa europejskiego Stanisława Kostki Potockiego.” Studia Wilanowskie 19 (2012): 136–75.
Jaroszewski, Stefan. “Kilka słów o galerii Kossakowskich.” In Ars Anno Prior: Księga pamiątkowa ku czci Jana Białostockiego, edited by Juliusz A. Chrościcki, 699–704. Warszawa: PWN, 1981.
Jaskanis, Paweł, and Andrzej Rottermund, eds. Grand Tour: Narodziny kolekcji Stanisława Kostki Potockiego. Warszawa: Muzeum Pałac w Wilanowie, 2006.
Joanne, Adolphe. Paris illustré en 1870 et 1876: Guide de l’étranger et du Parisien. Paris: Librairie Hachette, 1876.
Jurkowska, Hanna. Pamięć sentymentalna: Praktyki pamięci w kręgu Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk i w Puławach Izabelli Czartoryskiej. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2014.
Juszczak, Dorota, and Hanna Małachowicz. Galeria obrazów Stanisława Augusta w Łazienkach Królewskich. Katalog. Warszawa: Łazienki Królewskie, 2005.
Kaiser, Uta. Sammler, Kenner, Kunstschriftsteller: Studien zur „Geschichte der neueren deutschen Kunst”(1836–1841) des Athanasius Raczyński. Hildesheim: Georg-Olms-Verlag, 2017.
Kłudkiewicz, Kamila. “Aristocracy and Contemporary Art: Count Edward Aleksander Raczyński and the Question of Aristocratic Collections at the Turn of the 19th and 20th Centuries.” In Mapping Art Collecting in Europe, 1860–1940, edited by Milena Woźniak-Koch, 28–43. Leiden: Brill, 2023. https://doi.org/10.30965/9783657795437_003.
Kłudkiewicz, Kamila. “Collector at the Crossroads: Jan Działyński and the Kórnik Collection of Works of Art in the Second Half of the 19th Century; An Exhibition Between the Romantic Spirit of Patriotism and a Modern Scientific Approach.” RIHA Journal (2011), 0022. https://doi. org/10.11588/riha.2011.0.69101.
Kłudkiewicz, Kamila. Wybór i konieczność: Kolekcje polskiej arystokracji w Wielkopolsce na przełomie XIX i XX wieku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2016.
Kłudkiewicz, Kamila. “Zbrojownie w XIX wieku na ziemiach polskich: Pamięć rodowa i pamięć narodowa.” In Studia o muzealnej pamięci na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej do roku 1918, edited by Tomasz F. de Rosset, Aldona Tołysz, and Małgorzata Wawrzak, 123–56. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2020. https://doi.org/10.12775/978-83-231-4593-6.
Kosiński, Józef. “Biblioteki fundacyjne i ordynackie w świetle przepisów prawnych,” Roczniki Biblioteczne 25 (1981): 29–39
Kossecka, Teresa. Gabinet Rycin króla Stanisława Augusta. Warszawa: Zamek Królewski w Warszawie, 1999.
Labuda, Adam. “‘Ich versammelte die polnische Vergangenheit in dem Gedächtnistempel’ – Izabela Czartoryskas national-patriotische Sammlung und ihre Inszenierung in der Residenz von Puławy.” In Izabela Czartoryska: Mancherlei Gedanken über die Art und Weise, Gärten anzulegen, edited by Michael Niedermeier, 35–46. Berlin: Pückler-Gesellschaft, 2018.
Leszczyńska, Ewa. “Skarbnica pamiątek wielkopolskich, czyli rzecz o zbrojowni w Rogalinie.” In Edward i Atanazy Raczyńscy: Dzieła – osobowości – wybory – epoka, edited by Adam S. Labuda, Michał Mencfel, and Wojciech Suchocki, 145–62. Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, 2009.
Longperier, Henri de. “Vases peints inédits à la collection Dzialynski.” Revue Archéologique 17 (1868): 345–54.
Majewska-Maszkowska, Bożenna. Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej 1736–1816. Warszawa-Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
Manikowska, Ewa. Sztuka – ceremoniał – dyplomacja: Studium wokół królewskich kolekcji Stanisława Augusta. Warszawa: Zamek Królewski, 2007.
Manikowska, Ewa. “Zbiór obrazów i rzeźb Artura i Zofii Potockich z Krzeszowic: Ze studiów nad dziewiętnastowiecznym kolekcjonerstwem w Polsce.” Rocznik Historii Sztuki 25 (2000): 145–99.
Mańkowski, Tadeusz. Rzeźby zbioru Stanisława Augusta. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1948.
Mencfel, Michał. Athanasius Raczyński (1788–1874): Aristocrat, Diplomat, and Patron of the Arts. Leiden: Brill, 2022. https://doi.org/10.1163/9789004508453.
Mencfel, Michał. “The Theatre of Affectionate Hearts: Izabela Czartoryska’s Musée des Monuments Polonais in Puławy (1801–1831).” In The Home, Nations and Empires, and Ephemeral Exhibition Spaces 1750–1918, edited by Dominique Bauer and Camilla Murgia, 133–59. Amsterdam: University Press, 2021. https://doi.org/10.1017/9789048542925.
Meyer, Arno. The Persistence of the Old Regime: Europe to the Great War. New York: Pantheon Books, 1981.
Mniszech, Michał Jerzy. “Myśli względem założenia Musaeum Polonicum.” In Muzeum w kulturze pamięci na ziemiach Rzeczpospolitej Obojga Narodów: Antologia wczesnych tekstów. Vol. 1, edited by Tomasz F. de Rosset, Michał F. Woźniak, and Ewelina Bednarz Doiczmanowa, 62–70. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2020.
Molinier, Émile. Collections du Château de Gołuchów: Objets d’Art du Moyen Age et du Renaissance. Paris, 1903.
Murray, Peter. The Dulwich Picture Gallery: A Catalogue. London: Sotheby Parke Bernet, 1980. Naganowski, Tomasz. “Udostępnienie zbioru pamiątek historycznych w Kórniku w okresie zaborów.” Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej 19 (1982): 111–59.
Niemcewicz, Julian Ursyn. Pamiętniki czasów moich. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1957.
Les noblesses européennes au XIXe siècle: Actes du colloque de Rome; 21–23 novembre 1985, edited by Gérard Delille. Rome: École Française de Rome, 1988.
Nowak, Janusz. “Ordynacja sieniawska książąt Czartoryskich: Plany – zamierzenia – realizacja.” Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie 45 (2000): 121–59.
Ostrowska-Kębłowska, Zofia. “Siedziby-muzea: Ze studiów nad architekturą XIX w. w Wielkopolsce.” In Sztuka XIX wieku w Polsce: Naród – Miasto, edited by Halina Lisińska, 69–109. Warszawa: PWN, 1979.
Ostrowski, Jan K., and Jerzy T. Petrus. Podhorce: Dzieje wnętrz pałacowych i galerii obrazów. Kraków: Zamek Królewski na Wawelu, 2001.
Piniński, Leon. “Obrazy szkoły angielskiej w polskiem posiadaniu (z kolekcji Leona hr. Pinińskiego we Lwowie z tekstem wyjaśniającym danym przez właściciela zbioru).” Tygodnik Ilustrowany 5 (1926): 81–84; 6 (1926): 97–99.
Płonka-Bałus, Katarzyna, and Natalia Koziara, ed. Muzeum Książąt Czartoryskich. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2019.
Prokopovych, Markian. “The City and the Museum: Cracow’s Collections and Their Publics in the Long Nineteenth Century.” Austrian History Yearbook 49 (2018): 166–86.
Przewodnik galerji obrazów hr. Raczyńskiego w Rogalinie. Poznań, 1930.
Purchla, Jacek. Matecznik polski: Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej. Kraków: Znak, 1992.
Rampley, Matthew, Markian Prokopovych, and Nóra Veszprémi, The Museum Age in Austria- Hungary: Art and Empire in the Long Nineteenth Century. University Park: The Pennsylvania State University Press, 2020.
Reif, Heinz. Adel im 19. und 20. Jahrhundert. München: De Gruyter, 2012. https://doi.org/10.1524/9783486716894.
Rosset, Tomasz F. de. “By skreślić historię naszych zbiorów”: Polskie kolekcje artystyczne, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2021.
Rosset, Tomasz F. de. Kolekcja Andrzeja Mniszcha: Od wołyńskich chrząszczy do obrazów Fransa Halsa. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2003.
Rosset, Tomasz F. de. Polskie kolekcje i zbiory artystyczne we Francji w latach 1795–1919: Między ‘skarbnicą narodową’ a galerią sztuki. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2005.
Rosset, Tomasz F. de. Un aspect du patrimoine parisien: Les collections polonaises (1795–1919). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2010.
Rosset, Tomasz F. de. “Une nation de nobles: L’image de l’histoire de la Pologne aux expositions artistiques en France au XIXe siècle.” In Noblesse française et noblesse polonaise: Mémoire, identité, culture XVIe-XXe siècles, edited by Michel Figeac and Jarosław Dumanowski, 89–99. Pessac: Maison des Sciences de l’Homme d’Aquitaine, 2006.
Rostworowski, Marek. “Kraków.” In Muzeum Czartoryskich: Historia i zbiory, edited by Zdzisław Żygulski Jun., 150–276. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 1998.
Rottermund, Andrzej. Zamek warszawski w epoce oświecenia: Rezydencja monarsza, funkcje i treści. Warszawa: Zamek Królewski, 1989.
Ryszkiewicz, Andrzej. Kolekcjonerzy i miłośnicy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981.
Rzewuski, Henryk. Pamiątki Soplicy, edited by Zygmunt Szwykowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2009.
Sobecka, Anna. Obrazowanie natury w nowożytnym Gdańsku: O kulturze kolekcjonerskiej miasta. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria, 2021.
Sójka-Zielińska, Katarzyna. Fideikomisy familijne w prawie pruskim w XIX i pocz. w. XX. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1962.
“Statut ordynacji książąt Czartoryskich w Gołuchowie (1893).” In Muzeum w kulturze pamięci na ziemiach Rzeczpospolitej Obojga Narodów: Antologia wczesnych tekstów. Vol. 2, 1882–1917, edited by Tomasz F. de Rosset, Michał F. Woźniak, and Ewelina Bednarz Doiczmanowa, 45–64. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UKM, 2020.
Świderska-Włodarczyk, Urszula. Homo Nobilis: Wzorzec szlachcica w Rzeczypospolitej XVI i XVII wieku. Warszawa: PWN, 2017.
Tazbir, Janusz. Kultura szlachecka w Polsce: Rozkwit – upadek – relikty. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2002.
Whelan, Agnieszka. “Kórnik, Alhambra i romantyczny ideał: O motywach orientalnych w architekturze rezydencji Tytusa Działyńskiego.” Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej 21 (1986): 11–33.
Wienfort, Monika. Der Adel in der Moderne. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2006. Winiewicz-Wolska, Joanna. Karol Lanckoroński and his Viennese collection. Kraków: Zamek
Królewski na Wawelu, 2014.
Witte, Jean de. Description des Collections d’Antiquités conservées à l’Hôtel Lambert. Paris: Georges Chamerot, 1886.
Wyka, Ewa. “...ciekawym wiedzieć i widzieć skutki...”: Czyli dzieje i znaczenie kolekcji przyrządów naukowych Stanisława Augusta. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2015.
Zielińska, Teresa. “Ordynacje w dawnej Polsce.” Przegląd Historyczny 68, no. 1 (1977): 17–28. Żygulski Jun., Zdzisław. “Dzieje zbiorów puławskich: Świątynia Sybilli i Dom Gotycki.” Rozprawy i
Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie 7 (1962): 5–265.
Żygulski Jun., Zdzisław. “Nurt romantyczny w muzealnictwie polskim.” In Romantyzm: Studia nad sztuką drugiej połowy XVIII i wieku XIX, edited by Jan Białostocki, 43–55. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
Żygulski Jun., Zdzisław. The Princess Czartoryski Museum: A History of the Collections, translated by Adam Zamoyski. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2001.
Żygulski Jun., Zdzisław. “Zarys historii zbiorów Czartoryskich.” In Muzeum Narodowe w Krakowie: Zbiory Czartoryskich; Historia i wybór zabytków, edited by Marek Rostworowski, 5–43. Warszawa: Arkady, 1978.
Prenosi
Objavljeno
Kako citirati
Številka
Rubrike
Licenca
To delo je licencirano pod Creative Commons Priznanje avtorstva 4.0 mednarodno licenco.
Avtorji jamčijo, da je delo njihova avtorska stvaritev, da v njem niso kršene avtorske pravice tretjih oseb ali kake druge pravice. V primeru zahtevkov tretjih oseb se avtorji zavezujejo, da bodo varovali interese založnika ter da bodo povrnili morebitno škodo.
Podrobneje v rubriki: Prispevki
